-Mēren uch Sagen eos der Zips uch Nösen-

Um Beiträge zu verfassen, müssen Sie sich kostenlos registrieren bzw. einloggen.

der Ijel
schrieb am 14.02.2010, 15:05 Uhr (am 14.02.2010, 15:21 Uhr geändert).
Der Zipser Michl Kniawel uch de Bäschfraen.

Iuwen um Kretzwiach begehnten īst en Owend dem gangen Zipser Michl Kniawel,
vair Fraen, da gūnz märkwīrdich eossogen:
En jēd Fra håt en Biasem än der Hūnd,
det Hōr håtte se åfgeflicht uch verstrubbelt.
Sa håtten nichen „Tichl“ åfm Hīft.
Der Kniawel-Michl bliw stoen end frōcht:
„Wos mocht´s do” ?
„Tes terf niemand nit wissn“ untwert da īn,
( derwell soch der Michl, dått är de Ugen
fänkelten wa Kiulen uch gūnz rüit woren.)
„Schau tich vor taß tu nit jemand wos vun uns sogst“
roffen da ūndern.
„I mecht schweign wie tes Grob“
sot der Piffkniawel end lef dervun.
Wa hia den ūndern Dōch bam Kretzwiach verba kum,
såch hia en Plåtz wo det Fēier gebrat håt.
Et wōren åwer noch glahndich Kiulen än der Eesch.
Der Michl bäuckt sich,
num en Kiul end wul sich dermät de Feif enzanjen.
De Feif wūl net braen, da Kiul wor kōld.
Sa wor rüid end såch esi eos wa glahndich,
der Michl bless mat dem Meal åf des Kiul
end duecht sa wett sich fräsch enzanjen, doch sa bliw kōld.
Nea dēt der Michl sich des Kiul änt Schäpp
end ziuch än de Bäsch det Hūlz schloen.
Wa der Michl sich spēter de Hūnd änt Schäpp stiuch,
wåt dinkt ihr wåt do dertan wor :
E Gūldstäck- Da Kiul håt sich än e Gūldstäck verwūndelt.
Noh en weffel Dajen wūl der Piffkniawel
vu senjem besangderen Erliawnes erzialen.
Hia num det Gūldstäck eus dem Schäpp,
end wiahrend hia noch riad,
word et ä senjer Hūnd weder za der kōlder Kiul
da ät viurhir wor.
Hia håt vergēssen dått de Bäschfraen kēn än soden:
"Schau tich vor taß tu nit jemand wos vun uns sogst".
End nea, wor ålles weder futsch.

Deser Mēren uch Sagen hun ech zwēhangdertnenjzich
fangden, än em Beoch dot hīsst:
„Das goldene Horn“ vum Claus Stephani.


Än desem Stejelchen wīl ech än Zeakonft noch en weffel deser Geschichtcher iwersatzen.
Dem Claus Stephani hun de Legt des Mēren äm Nösner uch äm Zipser Dialekt erzåhlt.
Hia huet se åwer än detscher Schräft åfgeschriwen. Deamols wor det Såksesch Schreiwen net
esi zwonjend nüitwonjdich wa hegt.


Won emmest vun ease Liasern en Nordsiweberjeschen Dialekt behärrscht, wet et mech sihr froaen, won Ihr uch en weffel Ziallen, oder en gūnz Mēr eranner schreiwen wärt.
Gotterholdich. Der Ijel

der Ijel
schrieb am 22.02.2010, 15:55 Uhr


Der Dråchen vu Bodesderf
Vuer villen hangdert Gohren soll åf dem Grellen-Häffel,
än der Neht vun der Gemīn, en Dråchen gewunnt hun.
Ǻllen de Såksesch Stuwen woren za diar Zegt mat Strih gedackt.
Deser Dråchen fliuch iwer de Gemīn end speockt Fēer uch Flommen åf da såksesch Stuwen.
Esi wor engden weder Fēer än der Gemīn.
De Legd schapte Wåsser, leffen mat Imern end schåfften et mīstens net, det Fēer ze lēschen befiur net zwo droa Stuwen ogebrat woren.
Ist en Dōch kume sa åf en rafiniert Idee.
Sa dēden en Puika-Kockesch ow, ståppten den voll mat
gäfich Burezen uch mat gäftijen Kirschen.
Dēn håtte se äm Båckiuwen gebroden.
E fräsch Brüit gebåcken,uch ållent matenunder åf e weiss Däschtech geluecht, end håtten et loinst dem Grellen Häffel åfgedäscht.

Bold dråf kum der Dråchen gefliugen, end wūl wedder Fēer iwer de Gemīn speocken.
Wa hia åwer dot weiss Däschtech vun iuwenhär soch,
hått hie glech uch den gebrodanen Puika-Kockesch gerochen.
Hia fliuch erba, såtzt sich änt Gras und less sich et geat schmåcken.
Nässt bliw iwrich.
Der Puika åwer den hia mät såmt dem Änholt verschläckt hoat,
bekum em iwerhīwt net geat.
Glech dernoh håt hia schrecklich Wihdoch bekun.
Mät schräcklijem Gebrell uch Gewīmer äs hia åf den
Grellen Häffel gekrōchen end äs do erwercht, uch krepiert.
Det Gebrell uch Gewīmer kanjt em bäs kēn Detsch-Budak uch Seimesderf hīren.
Ä Bodesderf huet et sänt des netmih gebraht, de Legt hu Fridden. Se hu sänt dēs åwer uch ugefongen är Stuwen mat Gebraden Zäjeln ze dacken.
der Ijel
schrieb am 02.03.2010, 15:31 Uhr (am 03.03.2010, 11:22 Uhr geändert).
Det Reh wåt riade kanjt.

Et soll sich iuwen än Tschutina
än der Bukovina zeagedrohn hun.
Do liwt īst e Kiulebrenner, dī hess Franz Piffknebel,
end orbert än des Karl Tschuttka senjem Bedriw.
Ist en Dōch sauss der Piffkniawel äm Bäsch,
de Sånn schin, hia håt de Feif äm Meal end rūcht.
Af īst knästert et äm Gestripp.
Der Piffkniawel duecht:Ter Pär kummt.“!
Awer et wor e Reh.
No jetzn hättest hobn missen a Gewehr“ Sot der Piffkniawel wa viur sech.
Det Reh kum hemlich nēher, end håt iwerhīwt nichen Onjst vuer desem Kiulebrenner.
Wä et fuer dem Piffkniawel stänjd, feng et un ze riaden wa e Mensch, ( et håt en fenj hīsch stamm wa e Mēdchen)
[b]„Hej Piffknebel, tein Feifn prennt nit mehr“Und dråf geng det Reh weder än de Bäsch zeräck.
Wåt dinkt Ihr åwer:
Det Feier än des Piffkniawel senjer Feif wor totsächlich eosgegongen.
Wuhär tas Reh tas hat kinne wissen, tas mei Feifn nit mehr prennt,
tes is mir a grußes Rätsel.
Det sot der Piffkniawel jēd Mol won hia des Geschicht erzōld.

Des Geschicht äs eos dem Bach „Das Goldene Horn
vum Claus Stephani
Åf Seite 230 end huet den Titel „Das seltsame Reh“
der Ijel
schrieb am 23.03.2010, 14:29 Uhr
Un der Sandkaul

Än der Neht vun Dirbåch, un der Sandkaul, kanjt em noch
vuer en weffel Gohren en grüißen ronden Stīn sahn.
Zer Erännereng un den Eyder-Andreas
di ha mat senjem Sån vum Rōß gestirzt wor.
De Sage erzillt, dått vuer en weffel hangdert Gohren
de Tåttern Dirbåch iwerfållen håtten.

De Bewunner vun Dürrbach woren glåt noch zer Zegt
än de Bäsch gelufen äm sich do ze verkrächen.
Der Eyder-Andreas håt äm nīdijen senjen klensten
Sånn än der Tschōk vergēssen.
Än der Nuecht ritt hia nea zeräck än de Gemīn, schlich sich
hemmlich ä senjen Hof, geng än de Stuf end fund totsächlich
det Känjd schlōfend än der Wäch.
De Tåttern håtten et noch net bemärkt.

Viursichtich num hia et ereos, healt em det Meal zea
end ritt mät em zeräck än de Bäsch.
Wä hia awer ba der Sandkaul verba kum, sturkelt det Fart iwer en Stīn.
Vueter uch Sånn stīrzten esi licht dått se sich allebīt det Genäck zebrōchen.
Nodem de Tåttern wegter geziuge woren, håt em des zwien
än der Sandkaul fangden. Det Rōß åwer grast fridlich derlonjst.
Esi erzillt em sich , dått glatt der rond Stīn
un dem Eagläck schuld gewiast wēr

Zem Wuert Kaule-Grube Kaulejröwen diesen Link
www.hogrode.de/pageID_841787.html

Des Geschicht hun ech eos dem Detschen iwersatzt.
Eos „Das Goldene Horn“ vum Claus Stephani
Ion Creangă Verlag Bukarest 1982.


Se errännert åwer uch un en under Gedicht:

Wer reitet so spät durch Nacht und Wind?
Es ist der Vater mit seinem Kind.
Er hat den Knaben wohl in dem Arm,
Er faßt ihn sicher, er hält ihn warm.

Erlkönig ist eine Ballade von Johann Wolfgang von Goethe,
die im Jahre 1782 geschrieben wurde.
Sie wurde unter anderem von Franz Schubert und Carl Loewe vertont.

der Ijel
schrieb am 06.04.2010, 20:47 Uhr
„Hergotteisken flech....“
„Marienkäferchen flieg....“

Zer Zegt des Mongolensturms (1241) word Dirbåch un der Heeresstroß besangders schwer betroffen.
Esi dått de Såksen Onjst uch Zedderm ukum, won sa dot Wuirt „Tåttern“ når ze hīre bekumen.
Äm ze iwerliawen verkroche sa sech äm såmpijen Fēld, hanjder den Garten.
Des Gejend wor mät däckem Gestripp uch mät hüiem Rüihr bewossen.
Dot äs äm Westen vun der Gemīn,do duechten sa sich ä Sächerhīt.
Doch de Tåttern håtten Heangd, mät desen Heangden håtte se de Mensche fangden.
Da Olden bruechte se am, da Gangen nume sa mät åls Sklaven.

Liawensmattel uch Fruicht verstochen de Dirbächer un em undern Onjd, Am Gronjd.
Än defen Kejelförmijen Kellen än der Iard.
Des Kellen woren iuwen onj, esi dått glåt e Mensch ännekräche kanjt.
Äwännich wore se sihr brīt uch zwō bäs droa Klåftern def.
Iuwen word det Lōch mat Helzern uch mat Iard zeagedakt.
Deser Kellen huet em noch äm viurichten Johrhangdert fangden.
Eos dēr Zegt stammt uch e Värschken wot de Känjd uch hegt noch sanjen:

„Hergetaisken, flaich unt Haisken,
so mir won de Tattern ku;
ech ge dir Malich mat wech Bruit.

Wonn tea mir näst säust,
schlo aich dich mat dem Lafel duit.

Derba holden de Känjd det „Marienkäferchen“ åf der Hūnd, end ä well Richteng det Kiawerchen flecht, eos dēr Richteng kun de Tattern.

Des Geschicht äs uch wa da viurichten eos der Summleng „Das Goldene Horn“
Vum Claus Stephani. Ion Creangă Verlag Bukarest 1982.


Eas Version vun dem Līdchen wot mir mät dem „Hīrenaissjen“
än der Hūnd sungen klanjt e ket undersch.

Hīrenaissjen fluich,
fluich bäs kēn Hermestoadt
soi mer wun de Tīrke kün,

de Tīrke kü mät Stūngen,
der Waulf håt sich arhungen.
Der Füiss lief ant Kauren,
a håt sich de Schwamz verlauren.....

Da def Kellen mess ech uch noch īst erwehnen.
Em huet se än Draas z.B. uch fangden äm viurechten Johrhangdert d.h. äm 20.
Et git e Beach „Der heilige Ring “ Autor Pfarrer Lienert, stammt eos Katzenderf wor Farr än Draas uch ä Krünen-Blumenau. Än desem Beach wird vun deser ener Kell bericht,
dått et en Eafoll gegian huet.
Et äs emmest äne gestijen, da Liawensmättel senj verdoarwen gewiast, et hun sich gäftich Gas entwäckelt.
Der Mensch äs do ämt Liawe kun.
(Des Informationen senj zwor eos zweeter Hund ,doch verlesslich)

Deser Kellen senj bestemmt noch ze fangden uch än under Gemīnen. Det äs e Kapitel iwer wot de Archeologie noch ze forschen huet.
Hīsche Gross der Ijel
Wittl
schrieb am 11.04.2010, 17:56 Uhr
Ijel, wäräm schmesst tea Zipseresch uch Nösneresch ifach mol esi...än ïn Däppen?
der Ijel
schrieb am 12.04.2010, 12:38 Uhr (am 12.04.2010, 12:40 Uhr geändert).
Denj Froch äs beriachticht Wittl.

Det Däppen eos dem ech schappen uch iwersatzen huet den Titel „ Sächsische Sagen aus dem Nösnerland“ Doch än det Nösnerland senj äm 20. Johrhangdert Zipser ägewundert.
Ech zitīren eus dem Vuerwuert vum Claus Stephani:

Ein Teil der Gewährsleute, deren sagenhafte Geschichten ich aufgezeichnet und nacherzählt habe, kamen aus dem Buchenland (Bukovina) in die Nösner Gegend;
die Zipser Sachsen, deren Vorfahren Ende des 18. Jahrhunderts aus dem Gründler Boden (Zips / Slovakei) eingewandert waren, brachten eine eigene phantastische Gedankenwelt mit.
Als sie nun in den Nösner Gemeinden ihre Mära und Kaßka erzählten und von den Sachsen wiederum andere Märchen und Sagen hörten, kam ein Austausch zustande.
Dieser Stoff wurde dann noch durch verschiedene rumänische Motive aus der Gegend um Rodenau angereichert. Wo z.B. in den Siedlungen Kuhbächel und Blasenthal viele Zipser als Holzarbeiter leben.
Zitat Ende.

Dem Herrn Stephani hun des Legt de Mēren än arem Dialekt erzolt. Hia huet ålles åf detsch åfgeschriwen.Schued.

U wåt kēnt ech nea erkennen well Erzialeng vun em Zipser erzohlt äs uch well vun em Nösner Såksen?

Wichtig wēr et nea emesten ze fangden di det Zipseresch noch behärscht. Äm deser Mēren äm Mp3 Verfahren åfzezīchnen. Dernoh kēnden mir, (Tea uch ech)
se transkribieren.
Da alder Legt kucken net änt Internet. Äm dåt wēr et fenj des „Michel Kniawel“ senjerīn Geschicht än der Siweberjeschen Zeddeng ze „printen“.

Mir wässen åwer når ze geat, (Tea uch ech) u wåt ålles hēt.
Det „Haus des Deutschen Ostens München“ uch det „Haus der Heimat Nürnberg“ zoppern mät Seminaren.
Ǻlle Institutionen uch der Verband, zoppern um Gēld.
Und de Redaktion vun easer Zeddenk zoppert um Papaēr.

Paradox åwer kit et mir viur, dått är vill vun easen Referenten uch Germanisten behīwten:
De Mundart uch eas såksesch Dialektcher, wēren det wichtijest Element än der Retteng easer Kultur uch Identitäts-Bewahrung
Wittl
schrieb am 13.04.2010, 18:52 Uhr
ach'si, geat ze wässen, håt' mich e kitzken gewangdert...
OK hïschen Daonk.
Nea bän ech involviert.
der Ijel
schrieb am 21.08.2010, 16:15 Uhr
De Bistritzmēd.

Än der Neht vum Rodnapåss,
anjderhoalf des „Vîrful Omului“
do äs de Quall eos dēr de Bistritz entspranjt.

Hangdert Mēter wegter luet
e rond, grüiß däck Stīn.
Dī luet mättent äm Geberchsbōch.
Dot äs der Thrün der hīschen blonden Bistritzmēd.

Åf desem Stīn sätzt sa Nuecht fuer Nuecht
end spannt Leiwend
eos Qualleschomm uch Mōndlächt.
--esi erziale sich da blēsch Hīrten—

Derba sanjt sa esi besangder Līdcher.
Munch oald ener vun den blēschen uch zipser
Bäschoarbeder (Holzfäller blēsch Ţapinari )
di zeafallich verba kum woard åf det Sanjen
åfmerksem, kum neher end bliw stohn.

Doch de Bistritzmēd kanjd
nichen Menschen än ärrer Nēht legden.
Schniell numm sa en Hūndvel Mondlächt
end schmiss et dem Noahgihrijen än de Ugen,

esi dått hia schair blenjd word,
end når noh longem säcken de Wiach
weder fainde kaind, åf dēm hia
zeräck ä senj Gemīn gohn kanjt.

Dem Zipser Bäschoarbeder, dem Franz Gundel
eos Jakobeny soll et esi gegonge senj;
end hia huet des Geschicht nohiar erzohlt.

Iwersoatzt änt Såksesch eos dem Claus Stephani senjem
-Das Goldne Horn Seite 35-
der Ijel
schrieb am 06.12.2010, 14:35 Uhr
Das Schloss im Burgaupass.
Folgende Kurzgeschichte hat Herr Claus Stephani, Volkskundler und Kenner der Zipser Volksgruppe,in seinem Buch „Das Goldene Horn“
auf Seite 226 in deutscher Schrift veröffentlicht.Kriterion Verlag Bukarest 1982. Sicher hat Herr Stephani diese Geschichten von Gewährsleuten in der Zipser Mundart erzählt bekommen.
Heute findet man es schade dass man damals den Wert geschriebener Mundarttexte nicht erkannt hat.

Ich übersetze auf dieser Plattform einige dieser sächsischen Sagen zurück in die
siebenbürgisch sächsische Mundart.

Beim unserem letzten Seminar in Bad Kissingen
war ein Teilnehmer dabei der sich als Zipser vorstellte.
Für ihn und andere interessierte Leser aktualisiere ich nun im Folgenden diese Rubrik damit sie leichter gefunden wird:

Det Schlōss äm Borgopåss.
Det huet īst en Zipser Bäschoarberder eos Tscheschna erzohlt; ow et wohr äs wīß em net...
Iuwen äm Borgopåss stäind än olden Zegten e Schlōss, än dēm en old Mūn wunnt, dī ä senjen bēsseren Gohren Kenneng gewiast wōr.
Der Mensch wōr åwer uch en Zuwerer. Hia kanjt sich än en griußen schwoarzen Viugel verwūndeln ----vill gresser wä en Adler.
Esi fliuch hia jēden Owend uewen kēn Großillau uch kēn Neurodenau,wo et deamols da hescht Mēdcher gow.
Īst en Owend leorten de Kniacht eos der Gemīn åf en, mat lunken spätzen Staken bewåffnet.
End verseakten desen Viugel ze erstēchen.
Dot kanjt ännen dierscht net gelanjen. Når wä sa de Späss än da lenk Hūnd nummen, kanjden sa desen Viugel ambronjen.
Det Schlōss iuwen äm Borgopåss äs senjt dēs änj mih verfoallen, und īst en Dōch äs et zesummegeråmpelt.
Hegt wīss schair nemmest mih wo et vuer longer Zegt gestūnden äs.
--------------------------
Eigener Kommentar zum Hintergrund der Sage:
In dieser Geschichte wird Rodna auch erwähnt.
Aus Wikipedia folgender Abschnitt:
Lage Rodna[1] liegt im Norden Siebenbürgens im Rodnaer Gebirge am Fluss Großer Somesch. Etwa 30 km östlich befindet sich der 1271 m hohe Rotunda-Pass, der das Rodna- vom Suhard-Gebirge trennt.
Geschichte
Am 31. März 1241 wurde die von Siebenbürger Sachsen gegründete bewohnte Stadt von Mongolen während ihrer Invasion im Königreich Ungarn geplündert und zerstört, die Bevölkerung verschleppt. Danach wurde der Ort wieder aufgebaut und vorwiegend von Ungarn, Rumänen und Juden bewohnt.

Das sind also geschichtliche Fakten.
Doch der Titel dieser Kurzgeschichte kommt einem wirklich ganz sagenumwoben vor.
Er erinnert an Jules Vernes „Castelul din Carpaţi“ und nicht zuletzt an Bram Stokers Storry um Graf Dracula.

--hier ist Raum für weitere Kommentare zu diesem Thema.


Um Beiträge zu verfassen, müssen Sie sich kostenlos registrieren bzw. einloggen.